‘Mijn partner komt onze werkkamer binnen, terwijl ik deze blog aan het schrijven ben. Ik ben hier bewust gaan zitten, omdat ik me hiervoor moet afzonderen van mijn gezin. ‘Zo, de eerste twee zinnen staan al’, zegt ze. Ik benoem haar dat ik even aan het worstelen ben hoe te beginnen. Dan begint ze over haar werk en wat zij allemaal nog moet doen. Ik doe een poging om te luisteren, maar voel een irritatie opkomen. Dit helpt me niet. Ik richt me weer op mijn computer, geef haar een geërgerde blik. Ze begrijpt de hint gelukkig en vertrekt. Er blijft een licht schuldgevoel bij mij achter dat ik haar zo wegkeek. Mijn ergernis is een teken dat mijn partner over mijn grens ging. Weliswaar een niet al te belangrijke grens, maar het was er wel één.

Terwijl ik een uurtje achter mijn computer zit, gaat de deur van mijn werkkamer weer open. Mijn zoon van 11 jaar komt binnen en loopt op mij af. ‘Even een korte knuffel’, zegt hij. Ik voel zijn lijfje tegen mij aan komen, en voel me verzachten. ‘Had je daar even behoefte aan?, vroeg ik. ‘Ja’, zegt hij. ‘Hoe lang ben je nog bezig?’, vroeg hij. ‘Tot het eten’, antwoord ik. ‘Ok, tot zo’. En hij sluit de deur weer achter zich. Ondanks dat mijn zoon mij stoorde in mijn werk, voelde dit absoluut niet als een grensoverschrijding, mijn grens schoof op. Het was helder dat hij even contact kwam maken en dat deed mij goed. Hij deed iets vanuit een wens. Een wens is het positief tegenovergestelde van een grens.

Dit soort grenservaringen zijn dagelijkse kost in een partnerrelatie of in het gezinsleven. Grenzen en wensen zijn er altijd en nodig, want we hebben verschillende behoeften. Als haptotherapeut en relatietherapeut werk hier veel mee. Grenzen en wensen zijn kanten van dezelfde munt. Als je voelt wat je níet wilt, kun je ook voelen wat je wél wilt. In mijn praktijk zie ik problemen ontstaan als we onze grenzen en wensen niet voelen en bespreken, of als we er niet naar handelen. Als ik aan mijn partner niet had aangegeven dat ik door wilde met schrijven, zat ik me nog lang te ergeren. En als ik mijn zoon niet had toegelaten, had ik een mooi liefdevol moment gemist.

Dit verschilt per persoon, per situatie, per moment. Maar het is altijd voelbaar in je lichaam. Het is de kunst om te ontdekken welke signalen jouw lichaam afgeeft om je grens aan te geven. En om te voelen welke emotie er bij je omhoog komt.

Misschien herken je een van de volgende fysieke reacties:

•  toegenomen spierspanning in je lichaam, bijvoorbeeld in je schouders of nek
• onrustig gevoel in je buik
• drukkend gevoel op de borst
• verhoogde hartslag
• snellere ademhalingalerte blik

Een grens tegenkomen geeft ook emotionele reacties:

•  ergernis
• boosheid
•  frustratie
•  woede
•  angst
•  onzekerheid

De mate waarin je een grens ervaart speelt ook mee. Je kunt een grens zien als een zwarte rand, op die rand geeft je lichaam duidelijke signalen af. Daarvoor zit een grijs gebied, waarin je ook signalen krijgt, maar in een lichtere mate. Hoe eerder je dit opmerkt, hoe beter je in staat bent grenzen aan te geven.

Dit is afhankelijk van hoe vervelend je het vindt dat je partner over je grens gaat en hoe jij in elkaar zit. Mensen die het lastig vinden om een ander af te wijzen, geven niet snel hun grens aan. Mijn ervaring is dat hoe langer je ermee wacht, hoe lastiger het wordt het aan te geven. Bovendien komt het onder druk vaak beroerder je mond uit dan je bedoelt. Dus benoem het zodra je voelt dat je in dat ‘grijze’ gebied komt. Als je iemand bent die heel duidelijk is in wat je wel of niet wilt, zou het kunnen dat je opmerking te scherp of ongenuanceerd is. Daarmee ga je over de grens van de ander en is je uitdaging om beter af te stemmen op de ander.

Om communicatie zo goed mogelijk te laten verlopen, helpt het te spreken vanuit je eigen beleving. Dit houdt in dat je altijd communiceert vanuit jezelf. Wat je ziet, voelt en vindt over een ander is per definitie subjectief. Houdt wat je zegt daarom ook zoveel mogelijk objectief en vanuit jezelf. Zeg niet ‘jij doet…’, maar ‘Ik ervaar als jij doet…’.

Vervolgens kun je de volgende stappen gebruiken:

1. Geef je waarneming weer. Bijvoorbeeld: ‘Je zit televisie te kijken, terwijl ik tegen je praat’. Je oordeelt niet en geeft feitelijk weer wat je ziet.
2. Verwoord je gevoel over de situatie. Bijvoorbeeld: ‘Ik voel me niet gezien en dat doet me pijn’. Je geeft geen verwijt, maar een inkijkje in jouw binnenwereld. Hoe jij je voelt is voor jou waar, dat staat niet ter discussie. Net als het gevoel wat de ander heeft.
3. Geef je behoefte aan. Bijvoorbeeld, ‘Ik wil iets belangrijks met je delen.’ Jij bent zelf verantwoordelijk voor het vervullen van je behoefte en niet de ander.
4. Doe een concreet verzoek. Bijvoorbeeld. ‘Zou je de tv even uit willen zitten en 5 minuten naar me willen luisteren?’

Een thema in liefdesrelaties waar grenzen en wensen een grote rol spelen, is een verschil in behoefte aan fysiek contact. Bijvoorbeeld als de één knuffeliger is dan de ander. Ik gebruik tijdens relatietherapie vaak de metafoor van de emmer en de trechter. De ‘emmer’ wil liefde in de vorm van lichamelijk contact geven en ontvangen. De ‘trechter’ voelt zich hierdoor overladen of overvraagd, waardoor de liefde niet wordt ontvangen. Hoe zorg je ervoor de emmer niet tekort komt en de trechter niet overladen wordt? De kunst is dat de emmer leert doseren en afstemmen en de trechter leert regisseren en ontvangen.

Als wat je partner geeft voor jou te veel is, heb je drie mogelijkheden in reageren: Ja, nee of iets anders. De meest voor de hand liggende reactie is een ‘nee’, want je voelt dat er over je grens wordt gegaan. Maar als je wel intiem wilt zijn met je partner, is deze ‘nee’ te absoluut en stopt je gevende partner waarschijnlijk helemaal met geven. Maar als je ‘ja’ zegt terwijl je het niet wil, dan ga je over je eigen grens. In dit geval voel je een ‘ja’ en een ‘nee’. Je wilt wel de aanraking, maar niet op deze manier. Een goede optie is dan om ‘iets anders’ te doen. Bijvoorbeeld door te zeggen: ‘Deze aanraking is voor mij te stevig, ik heb liever als je me wat zachter streelt.’ Je kunt dit zeggen, maar ook doen, door de hand van je partner naar een andere plek te begeleiden. Naast het aangeven van een grens, uit je dus ook je wens. Daarmee hou je het contact of het liefdesspel gaande, en doe je recht aan wat jij al of niet prettig vindt.

Als jij snel fysiek contact maakt met je partner, maar het niet altijd goed ontvangen wordt, verwar je mogelijk geven met nemen. Wil je aanraken omdat je je partner iets wilt geven of doe je het omdat het jezelf een goed gevoel geeft? Als het eerste het geval is, dan moet je zorgen dat het op maat is voor je partner. Het is alsof je een cadeau geeft dat je partner graag wil hebben. Dus dan is het zaak dat weet wat voor aanraking je partner wilt. Hier kom je achter door ernaar te vragen totdat je het precies weet. Of door het te doen en te checken hoe het voor je partner is als je aanraakt. Bijvoorbeeld met de vraag: ‘Hoe is dit voor jou?’. Een vraag die je heel goed na een paar minuten kunt herhalen. Als jij aanraakt omdat jij dat graag wilt of nodig hebt, dan geef je niet, dan neem je. Daar is op zich niets mis mee, als je daar toestemming van je partner voor hebt. Dus vraag dit of check hoe het voor de ander is. Dan kan je partner vervolgens kiezen of het ‘ja’, ‘nee’ of ‘iets anders’ wordt.

Zodra je met je partner afgestemd in contact bent met elkaar, ontmoet je elkaar op de grens. Je laat jezelf voelen en je voelt de ander. Dit noem ik intimiteit, de plek waarin je beiden voelt dat je er mag zijn en dat er niets hoeft. Dit is letterlijk een ont-moeting. Als je op deze plek bent, en je gaat nog een stapje verder, dan ontstaat seksualiteit. In seks vervagen grenzen en ga je in elkaar op.

In een liefdesrelatie is het nodig om elkaars grenzen en wensen op te zoeken, erop af te stemmen en ze aan te geven. Soms blijf je ervoor, soms ga je er overheen. Ik zie een grensoverschrijding niet per definitie als een moedwillige aanval, maar als een poging tot intimiteit. Partners die hun eigen grens beschermen, proberen hun autonomie te behouden. Dit is geen probleem, tenzij dit een patroon is. Zoals bij een stel waarbij er niemand meer ‘op de dansvloer’ staat of waar er voortdurend escalaties zijn. Dan is relatietherapie een hulpmiddel om de patronen te doorzien en te doorbreken. Een relatietherapeut bekijkt jullie probleem van een afstand en kan er nieuw en realistisch licht op laten schijnen. Een relatietherapeut weet het niet beter, maar is wel in staat om zonder oordeel en met gevoel een setting te creëren waarin jullie zelf tot werkende oplossing kunnen komen. Hoe eerder je met je probleem komt, hoe groter de kans dat je elkaar ‘op de grens’ ontmoet.